بر اساس رتبه بندی جهانی از نظر ذخایر سنگ های تزئینی کشور ایران دارای رتبه چهارم می باشد ولی به دلیل ضعف فنی در فرآوری سنگ ساختمانی تزئینی، نتوانسته سهم مناسبی از بازار صادرات این ماده معدنی را کسب کند.کشورهایی که در بازارهای جهانی از سهم عمده ای بهره مند هستند، در استخراج از تکنولوژی بالایی برخوردار میباشند.

یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده در بازدهی اقتصادی سنگ های تزئینی، روش ها و تکنولوژی استخراج است. از پارامترهای مهم در انتخاب روش مناسب به منظور استخراج سنگ های ساختمانی، شناخت نوع سنگ قابل برش و خواص فیزیکی و مکانیکی آن می باشد. یکی از ابزار های مهم مورد استفاده در این راستا، سیم برش می باشد.

استفاده از این تکنولوژی در اکثر معادن جهان توسعه پیدا کرده و امتیازات ویژه ای نسبت به دیگر تکنیک های برش از جمله استخراج با چال موازی و استخراج با مواد ناریه دارد. امروزه با توجه به قانون منع استفاده از مواد ناریه، سیم برش الماسه و مواد شیمیایی منبسط شونده متداول ترین روش های استخراج سنگ های تزئینی در ایران هستند. در این مقاله سعی شده است روش های مختلف استخراج سنگ های ساختمانی معرفی و توضیحات مختصری در ارتباط با این روش ها و مزایا و معایب آنها آورده شود.

استخراج سنگ های ساختمانی
با توجه به پیشرفت روزافزون صنعت و معدن و اهمیت بالای آن، امروزه بسیاری از معادن با ارزش ایران به روش روباز استخراج می شوند. ایران تنوع چشمگیری از سنگهای تزیینی مختلف را در خود جای داده است، ولی متأسفانه سهم چندانی از بازارهای جهانی را کسب نکرده است. گرچه عوامل متعددی در این عدم موفقیت سهیم هستند ولی روش های نامناسب تولید، استخراج و فرآوری به ویژه برای سنگ های سخت مانند گرانیت (Granite) باعث گردیده است تا نتوان از پتانسیل های معدنی ایران استفاده بهینه نمود.

روش های متعدد و متنوعی برای استخراج سنگ های ساختمانی وجود دارد. استفاده از مواد منفجره، برش با جت آب، لیزر، شعله وغیره به دلایلی از قبیل هزینه تمام شده بالا، محدودیت تجهیزات، مطالعاتی بودن روش و پایین آوردن کیفیت قواره، کاربرد زیادی در استخراج سنگ های ساختمانی ندارند. روش مرسوم در اکثر معادن سنگ های ساختمانی، استفاده از سیم برش الماسه و مواد انبساطی است.

چند اصطلاح رایج در سنگ های ساختمانی
کوپ: قطعه ای از سنگ که معمولا بیش از چند تن است و گاهی تا ۲۰ تن هم می رسد. کمترین وزن کوپ، به بازار و نوع سنگ بستگی دارد. مثلا در مورد مرمر به قطعات در حدود ۵۰۰ کیلوگرم نیز کوپ گویند.

قواره: به قطعاتی از سنگ ساختمانی که تقریبا به شکل مکعب مستطیل باشد قواره گویند. وزن قواره معمولا بیش از۱۰ تن است.

پلاک: صفحاتی از سنگ ساختمانی که در کارخانجات سنگبری از قواره یا کوپ تهیه می شوند و پس از ساب و صیقل به قطعات مورد نظر تقسیم می شوند.

سنگ لاشه: سنگهای ساختمانی که ضمن استخراج سنگ قواره یا کوپ بدست می آید و معمولا شکل هندسی خاصی ندارد و عمدتا به عنوان باطله از معدن خارج می شود.

سنگ گلدانی: به سنگهای لاشه قابل استفاده جهت تهیه اشیای زینتی گفته می شود. در معادن مرمر به سنگهای کمتر از۵۰۰ کیلوگرم سنگهای گلدانی گویند.

خصوصیات سنگ برای استخراج
برای استخراج سنگهای ساختمانی با روشهای مکانیزه، سنگ مورد نظر بایستی دارای شرایط ذیل باشد:

1. لتراسیون (تجزیه و هوازدگی) در سنگ صورت نگرفته باشد.
2. فاقد درز، شکاف و لایه بندی ظریف باشد.
3. فاقد شیستوزیته (لایه بندی نازک یا تورق) باشد.
4. قابلیت برش، ساب و صیقل را داشته باشد.
5. سختی قابل قبول داشته باشد.
6. شرایط استخراج مناسب به منظور استفاده از روش های مکانیزه فراهم باشد.
7. ذخیره کافی داشته و اقتصادی باشد.

عوامل موثر در انتخاب روش بهینه استخراج

1. ویژگی های زمین شناسی
2. زیرساخت های اقتصادی منطقه
3. میزان ذخیره
4. ترکیب روش‌ها: ممکن است در یک معدن با توجه به توپوگرافی و نوع ماده معدنی و عوامل دیگر استفاده از یک یا دو روش به طور همزمان اقتصادی تر و مناسب تر باشد.
5. امکان استفاده از باطله: با توجه به این که امروزه می توان از باطله های تولید شده در معادن در صورتی که کیفیت مناسب داشته باشند برای ساخت مصنوعات سنگی استفاده کرد. مثلا در روش حرارتی باطله تولید شده کیفیت خیلی پایینی دارد و قابل استفاده نمی باشد.
6. قوانین و مقرارت کشوری
7. مرغوبیت و یا نادر بودن سنگ ساختمانی
8. توجیه پذیری اقتصادی
9. نوع مصرف

روشهای استخراج سنگ های ساختمانی

1. استخراج با چال موازی.
2. استخراج با ماشین های سنگ بر (هاواژ).
3. استخراج هیدرومکانیکی.
4. استخراج به کمک حرارت.
5. استخراج با سیم برش فولادی.
6. استخراج با سیم برش الماسه.
7. استخراج با مواد شیمیایی منبسط شونده.